Tên Latin: Naja kaouthia

Hay còn được gọi là rắn hổ phì, rắn hổ đất hay rắn hổ mang một mắt kính, là loài rắn độc, nọc độc của chúng có thể gây chết người

Hình dạng

Khi rắn bạnh cổ, trên cổ ở mặt lưng có hình tròn màu sáng như mắt kính, chính giữa có vệt nâu đen. Ở cổ bề mặt bụng có một đôi vết nhỏ nằm ngang. Màu sắc ở lưng đa dạng thay đổi từ màu vàng, đến nâu xẫm nâu xám hoặc đen. Đa số cá thể mặt lưng đồng màu, một số ít cá thể có những vạch ngang hơi sáng nhưng không rõ rệt. Chúng có thể có màu xanh olive hay ngả nâu đến đen cùng có thể có màu vàng hay cam, dấu chữ O có trên mang ở lưng. Những đóm đen xuất hiện ở phần dưới của mang tại 2 bên, và có thêm 1 hay 2 sọc đen ở vảy bụng. Phần còn lại của vảy bụng thường chỉ có 1 màu đen nhạt, con trưởng thành thì có màu ngả nâu hay xanh olive. Các xương sườn ở gáy nối dài giúp con rắn có thể mở rộng phần cổ ra thành một cái “mũ trùm”. Chúng có nanh trước cố định. Chiếc nanh to nhất được ghi chép có kích cỡ 0.67 cm. Cá thể trường thành dài khoảng 1.3 đến 2 m, đuôi dài 23 cm. Có rất nhiều cá thể to hơn thế nhiều được ghi nhận nhưng hiếm. Cơ thể chúng có thể dài tối đa là 2.3 m. Tuổi thọ rắn kéo dài đến 30 năm.

Hành vi, thức ăn và môi trường sống

Chúng thường sống ở vùng đồng bằng, trung du và miền núi. Rắn hổ đất thích nghi với nhiều môi trường sống, cả môi trường tự nhiên lẫn nhân tạo, ưu tiên môi trường sống liên quan đến nước. Chúng thường ở những ruộng lúa, đầm lầy, rừng ngập mặn, hang gậm nhấm, nhưng vẫn có thể tìm thấy chúng ở các đồng cỏ, bụi cây và rừng rậm. Chúng còn xuất hiện ở các khu nông nghiệp và khu dân cư của con người, bao gồm cả thành phố. Chúng sống ở độ cao 1000m so với mực nước biển. Hổ đất sống trên cạn và rất năng hoạt động vào hoàng hôn và chiều tối. Là loài sống về đêm, ban ngày trú trong hang mối hoặc hang chuột gần nơi ở của con người. Rắn trưởng thành chủ yếu ăn chuột, cóc, rắn… rắn non, ăn ếch nhái, lưỡng cư. Con non thường săn lưỡng cư, con lớn săn thú có vú nhỏ, rắn, cá. Khi bị quấy nhiễu chúng đa phần chạy trốn, nhưng khi bị đe dọa nó sẽ nâng cao thân trên và phình mang ra, tạo những tiếng rít lớn đầy đe dọa, và cắn để tự vệ. Đôi lúc chúng bò ra từ những lỗ mục trên thân cây hay những khu vực mà chuột sinh sống và làm tổ

Rắn hổ đất giao phối sau mùa mưa, đẻ trứng vào tháng 1 đến tháng 3, chúng thường đẻ khoảng 16-40 trứng trong một vòng đời, có hiện tượng con cái canh giữ trứng. Trứng nở sau 53-73 ngày, con non mới nở dài 20- 35 cm và đã có khả năng bạnh cổ, hung dữ và có nọc độc gây nguy hiểm cho con người

Phân bố

Chúng chủ yếu phân bố ở miền Nam và Nam Trung Bộ, hiếm gặp ở miền Bắc. Ngoài ra, phạm vi phân bố của chúng cũng mở rộng ở các nước lân cận Việt Nam: Banglađét, Bắc Ấn Độ, Nêpan, Nam Trung Quốc, Mianma, Lào, Thái Lan, Cămpuchia, Bắc Malaixia.

Nọc độc

Nọc của rắn hổ đất gây độc thần kinh sau synap (postsynaptic neurotoxins), ngăn chặn sự truyền thông tin bằng cách kết hợp đặc biệt với các thụ thể nicotinic acetylcholine, gây liệt cơ và có thể suy hô hấp mà chết. Độc của chúng còn chứa cả cardiotoxin (tác dụng lên tim, làm rối loạn các xung truyền giữa các cơ tim do đó gây rối loạn nhịp tim) và Myotoxin (gây hoại tử cơ nhanh chống). Vết cắn thường gây hoại tử cục bộ diện rộng, biểu hiện trên toàn thân ở mức độ thấp. Buồn ngủ, những biểu hiện về thần kinh và thần kinh cơ bắp là những biểu hiện sớm nhất, hạ huyết áp, cơ thể đỏ bừng, thân nhiệt tăng, vết cắn đau xung quanh. Biểu hiện bắt đầu từ 1 – 4 giờ sau khi nạn nhân bị tiêm nọc. Sau đó sẽ bị tê liệt, cơ hoành ngưng hoạt động làm suy hô hấp và tử vong. Có thể xảy ra rất nhanh chóng. Độc chúng độc hơn cả một số loài cạp nong và hơn cả hổ chúa. Dù chỉ là một vết trầy, xước rất nhỏ từ nanh hổ đất, hãy đến bệnh viện nhanh nhất có thể!

Vai trò

Nọc độc của chúng làm thuốc chữa đau các khớp xương, tê thấp, còn dùng làm thuốc tê. Rắn hổ mang cùng với rắn cạp nong, rắn ráo làm thành bộ 3 ngâm rượu để điều chế thành rượu tam xà chữa tê thấp và viêm đau khớp xương. Ngoài ra rắn sống còn là mặt hàng xuất khẩu để lấy thịt và da.