Pheromone là gì?

Pheromone là những chất được sử dụng như những tín hiệu hóa học giữa các cá thể cùng loài, những chất này được tiết ra ngoài cơ thể côn trùng và có thể gây ra những phản ứng chuyên biệt cho những cá thể khác cùng loài.

Đôi khi chất Pheromone còn được gọi là hormone xã hội (social hormone) hay được xem như một hệ thống thông tin hóa học. Có loài chỉ sản xuất một số ít pheromone, một số loài khác lại có khả năng sản xuất nhiều hơn.

Pheromone ở côn trùng – động vật khác

Thông tin hóa học này khác với cơ quan thị giác hay thính giác. Sự truyền bá thông tin bởi pheromone tương đối chậm (pheromone phân tán trong không khí) nhưng tín hiệu của pheromone được duy trì lâu, xa và đôi khi đến 2 km hay xa hơn nữa.

Pheromone giữ vai trò trong nhiều hoạt động của đời sống côn trùng. Pheromone có thể là chất báo động, chất giúp cho côn trùng biết và nhận ra nhau, chất hấp dẫn sinh dục, chất quyết định cho việc tụ tập lại thành đàn của côn trùng, và cũng là chất quyết định cho các loài hình cá thể (caste determination) của các côn trùng sống thành xã hội.

Chất pheromone báo động ở các loài kiến thường được tiết ra từ hàm trên hay tuyến hậu môn. Những chất hấp dẫn sinh dục thường được tiết ra từ con cái để hấp dẫn con đực. Ở các loài kiến thì các chất sử dụng để đánh dấu đường đi được tiết ra từ hậu môn.

Đối với các côn trùng sống thành xã hội thì hormone điều khiển việc tạo nên các loài hình cá thể khác nhau bao gồm “chất chúa” (queen substance) được tiết ra từ mật của ong chúa, tương tự với những chất tác động được tiết ra từ mối và kiến và thường những chất này chỉ có hiệu quả khi được côn trùng tiêu hóa trong cơ thể.

Pheromone có tác dụng kích dục ở người như ở động vật không?

Nói về pheromone, ông bà ta có nói: “thia lia quen chậu, vợ chồng quen hơi”. Hơi ở đây hiểu theo cả nghĩa bóng (cách hành xử) lẫn nghĩa đen (mùi). Cái mùi đó chỉ có vợ chồng yêu thương mới hiểu, mới “kích” được, còn với người lạ thì não bộ đã “triệt” tác động của mùi lạ.

Về mặt khoa học, pheromone là từ gọi chung cho những chất được tiết ra có tác dụng điều khiển hành vi của các cá thể cùng một loài. Pheromone có thể là chất đánh dấu về lãnh địa (“đất” này là của ta, ai xâm phạm coi như tự đào mồ), chất báo động….Từ khi phát hiện ra có pheromone ở côn trùng, con người đã liên tưởng tới việc có pheromone ở người. Thế nên, không ít người, trong đó có các nhà khoa học lẫn dân buôn, tìm xem liệu có chất nào với liều tí xíu xìu xiu mà “kích” ham muốn tình dục dữ dội không. Đối với nhà khoa học là sự tìm tòi khám phá, với dân buôn thì đây là thương vụ “1 vốn – tỉ lời”. Không may, cả ý định tốt của nhà khoa học lẫn ý đồ của dân buôn vẫn chưa đạt được vì hình như ở con người và động vật linh trưởng bộ phận khứu giác cần để phát hiện pheromone đã bị thoái hóa mà thay bằng bộ phận thị giác. Sự phát triển của não, tư duy, trí thông minh giúp xử lý thông tin tốt hơn vạn lần cái mùi pheromone.

Các nhà khoa học vẫn tiếp tục tìm tòi, vẫn tiếp tục công bố các phát hiện mới của họ về pheromone tình dục ở người, dân buôn vẫn tiếp tục sản xuất những sản phẩm xịt mà họ quảng cáo là có pheromone tình dục (thường trong các chất xịt đó có chất androstenone, một chất có cùng nguồn gốc với các nội tiết tố sinh dục nam testosterone và nội tiết tố sinh dục nữ estrogen), nhưng cho tới hiện tại vẫn chưa có chất nào được chứng minh một cách khoa học nó là pheromone tình dục ở người. Trong tương lai gần, tương lai xa, tôi không nghĩ là sẽ có một pheromone tình dục được tìm ra. Còn trong tương lai thật xa thì liệu có ai còn cần tìm pheromone tình dục nữa không khi mà, hy vọng rằng, càng ngày “chất người” càng lấn át hơn “chất động vật” ở loài người? Có lẽ là không.