Có trên 3000 loài muỗi đã được thống kê. Hình dạng, môi trường sống và tập tính của muỗi đa dạng theo loài.

Mọi loài muỗi đều có một cặp cánh vảy với một cặp cánh phụ. Chúng có thân mỏng nối với các chân dài. Mặc dù kích thước của chúng đa dạng tùy theo loài, nhưng phần lớn muỗi dài không quá 15 mm và nhẹ hơn 2.5 mg. Bề ngoài muỗi trông có vẻ mỏng manh, yếu ớt nhưng chúng là những con côn trùng cực kì “lì lợm”, muỗi cái hút máu từ rất nhiều loại động vật. Xem thêm: Tại sao muỗi cái lại hút máu.

Muỗi thường bị nhầm với loài ruồi hạc có phần tương đồng. Ruồi hạc trưởng thành có bề ngoài trông giống như muỗi khổng lồ, người ta thường gọi chúng là muỗi cái. Trên thực tế, chúng thuộc nhóm riêng biệt với muỗi. Ruồi hạc cái không hút máu và tác hại của chúng cũng không đáng kể, chẳng hơn một mối phiền toái.

Một nhóm khác hay bị nhầm với muỗi là ruồi nhuế. Chúng có nhiều điểm tương đồng với muỗi và thường xuất hiện với số lượng khổng lồ ở các tòa nhà. Nhiều loài ruồi nhuế không hút máu, tuy nhiên, vài loài nhất định có thể đốt. Theo quy luật tự nhiên, ta có thể phân biệt muỗi nhờ lớp vảy trên thân và cánh của chúng.

Giai đoạn phát triển từ trứng đến muỗi trưởng thành khác nhau giữa các loài và nó ảnh hưởng bởi nhiệt độ môi trường. Một số loài muỗi có thể phát triển từ trứng sang muỗi trường thành trong khoảng 5 ngày nhưng giai đoạn phát triển điển hình ở vùng nhiệt đới thì phải mất khoảng 40 ngày hay lâu hơn đối với các loài khác. Sự khác biệt về kích thước muỗi trưởng thành phụ thuộc vào số lượng ấu trùng và lượng thức ăn cung cấp trong nước.

Muỗi đực thường giao phối trong vòng một vài ngày sau khi phát triển từ giai đoạn nhộng. Ở hầu hết các loài, con đực từ các bầy lớn, thường trú ẩn xung quanh khu vực tối và con cái bay vào trong đó để giao phối.

Con đực sống khoảng 5 – 7 ngày, ăn mật hoa và các nguồn đường khác. Sau khi muỗi cái hút máu vật chủ xong, nó sẽ nghỉ ngơi trong một vài ngày để máu được tiêu hóa và trứng phát triển. Quá trình này phụ thuộc vào nhiệt độ nhưng thường mất 2 – 3 ngày trong môi trường nhiệt đới. Khi trứng đã phát triển đầy đủ, con cái bắt đầu đẻ trứng và tiếp tục tìm kiếm vật chủ.

Vòng đời của muỗi lặp đi lại cho đến khi con cái chết. Trong khi những con cái có thể sống lâu hơn trong tình trạng bị giam cầm, nhưng hầu hết chúng không sống quá 1 – 2 tuần trong tự nhiên. Tuổi đời phụ thuộc nhiệt độ, độ ẩm và khả năng hút máu trong khi tránh vật chủ tự vệ và các loài thiên địch.

Chiều dài của muỗi trưởng thành khoảng 3 – 9 mm. Loài muỗi nhỏ nhất được biết đến có chiều dài 2 mm và loài lớn nhất khoảng 19 mm. Muỗi có trọng lượng 5 mg. Tất cả các loài muỗi đều có cơ thể mảnh khảnh với 3 phần: đầu ngực và bụng.

Đầu dùng để tiếp nhận thông tin và ăn uống. Nó có mắt và cặp râu dài, nhiều phân đoạn. Râu rất quan trọng để phát hiện mùi từ vật chủ cũng như mùi khu vực muỗi cái đẻ trứng. Trong tất cả các loài muỗi, râu của muỗi đực thường có râu rậm rạp hơn và chứa cảm thụ thích giác để phát hiện tiếng kêu của con cái.

Muỗi sốt vàng da trưởng thành Aedes aegypty, thuộc họ Culicinae. Chú ý bộ râu rậm rạp và cặp xúc tu dài ở bên trái của con đực và bên phải của con cái.

Cặp mắt kép được tách ra khỏi nhau. Ấu trùng chỉ có mắt đơn. Mắt kép ở muỗi trưởng thành phát triển ở phần riêng biệt ở đầu. Mắt con mới được thêm vào trong hàng bán nguyệt ở phía sau mắt. Trong giai đoạn đầu tăng trưởng, điều này dẫn đến mắt con cá nhân có hình vuông, nhưng sau khi phát triển, chúng có hình lục giác. Hình lục giác chỉ có thể nhìn thấy khi mắt vuông được lột xác.

Phần đầu giãn ra, nhô ra phía trước và có vòi được dùng để hút máu và 2 cặp xúc tu. Cặp xúc tu hàm trên của con đực dài hơn vòi trong khi cặp xúc tu của con cái ngắn hơn. Ở loài hút máu, con cái có vòi giãn ra.

Ngực chuyên hóa khi di chuyển. 3 cặp chân và một cặp cánh được đính vào ngực. Cánh loài côn trùng mọc nhanh hơn bộ xương ngoài. Loài muỗi Anopheles có thể bay trong vòng 4 giờ với vận tốc 1 – 2 km/h, di chuyển đến 12 km vào ban đêm. Con đực vỗ cánh khoảng 450 – 600 lần mỗi giây.

Bụng được chuyên hóa để tiêu hóa thức ăn và giúp trứng phát triển, bụng muỗi có thể giữ gấp 3 lần trọng lương cơ thể của chúng. Phân đoạn này mở rộng đáng kể khi con cái hút máu. Máu được tiêu hóa qua thời gian, cung cấp protein cho quá trình đẻ trứng.